Afganistan’ın gizli kız okulları
Afgan kadın ve kız çocukları eğitimlerine gizlice devam ederek Taliban hükümetine karşı mücadelelerini sürdürüyor. Kadınlar tarafından kurulan ve yine kadınlar tarafından yönetilen örtülü okullar ortaya çıkmaya başladı. Bu okulların gereği olarak yiğit kadınlar ya uzaktan ya da yüz yüze eğitim vermektedir. BBC Afgan Servisi’nden Sana Safi, risklere rağmen, bizi örtük okullara sokarak eğitimlerinden mahrum bırakılmayı reddeden kadınların kalplerine ve zihinlerine götürüyor.
“Sanki eğitim çalıyormuşum gibi. Ancak hayatımı geri alıyorum.”
Londra’daki dairemde otururken Afganistan’daki genç bir kızın akıldan çıkmayan sözleri kucağımdaki bilgisayarın hoparlörlerinde yankılanıyor.
“Sınıfın arkasına geçebilir misin? Bütün sınıfı göreyim diye…” diye sordu genç bayan, diğerlerinin arkasına geçerek.
En az 30 genç bayandan oluşan tam bir sınıf gösteriyor. Hepsi siyah giyinmiş, sadece beyaz veya desenli başörtüsü takmış banklarda oturuyorlar. Tamamen siyah giyinmiş öğretmenleri beyaz tahtanın yanında duruyor. Çizdiği diyagramlardan iddia ettiğim şey biyoloji.
Sınıfın yumuşak uğultusu dijital dünyayı da dolduruyor. O anda üstü kapalı bir gerçek beliriyor gözümün önünde. Sadece bu kapalı rota değil, Afganistan’daki bu kapalı mekan; Kadınlar ve kız çocukları için orta öğretim ve üniversite eğitimini yasaklayan Taliban yöneticilerine karşı da bir meydan okuma görüyorum.
kalbim sıkışıyor
Afganistan’ın gizli okullarının gizli dünyasına yaptığım yolculuk kalbimi sızlatıyor.
Bir bilgisayar ekranından eğitimcilerin ve öğrencilerin hayatlarıyla bağlantı kurdukça, ülkenin güneyindeki Kandahar’daki kendi geçmişimi hatırlıyorum.
Afganistan’da doğdum, genç bir kızken okula gizlice gitmek zorunda kaldım.
Öğretmenle konuşurken kendimi bir anlığına karanlık ve güçlü anılarla çevrili buluyorum. Sonunda soru sorabildim; Ne kadar süredir okulda çalışıyor?
“Altı aydır öğretmen olarak buradayım” diyor.
Ama korkmuyor diyemeyiz, asla.
“Ağabeyim sık sık ‘lütfen okulu bırakın’ der. Bu okulun varlığından kimsenin haberi yok. Ancak bir gün Taliban’ın gelmesinden endişe duymaktadır. Beni burada kalmaya ve kız kardeşlerime öğretmeye ikna eden ailem. Çünkü acılarını paylaşıyorum. Benim üniversitem de kapatıldı. Bu yüzden buradaki kızlara ders vermek ve yardım etmek istiyorum.”
Sınıf, eski ahşap pencereler ve duvardaki fotoğraflarla kaplıdır. Hayat dolu görünüyor. 1990’ların ortasındaki kendi anılarımla karşılaştırıldığında, keskin bir tezat var.
O sıralarda, Taliban acımasız bir iç savaşın yıkımından iktidara geldiğinde, aniden tüm kadın ve kız çocuklarının eğitimini ellerinden aldı.
Okul kapılarında geri çevrilmek
Hayatım boyunca, Taliban yönetimi altında okula gitmeye çalıştığım ilk günü asla unutmayacağım.
Yedi yaşındaydım. Kapıda bir bayanla karşılaştım. Kızların ve kadınların okula giremediğini söyledi.
Siyah bir önlük giymiştim. Annemin sarı işlemelerle ördüğü kemer de üzerimdeydi. Yasak ona da uygulandı. Üniformam beni o kadar heyecanlandırdı ki, bayan bana içeri girmeme izin verilmediğini söylediğinde çok hayal kırıklığına uğradım.
Ancak ailem yasağı umursamadı ve bilinmeyen bir okul aramaya başladı.
Evlerini birkaç derslikli bir okula dönüştüren bir karı koca buldular.
Her sabah annem beni manav pazarına götürürdü, sonra arkada gözden kaybolup kerpiç okuluna girerdik.
Onların bulabildikleri kitaplardan okuma yazma öğrendik. Ancak çiftin çabaları ne yazık ki kısa sürdü.
Taliban, okulun farkına varır varmaz baskın düzenledi. Öğretmenlerim 15 gün tutuklu kaldı. Hapisten çıktıklarında Afganistan’dan da kaçtılar.
11 Eylül saldırılarından beş yıl sonra, ABD ve müttefik kuvvetlerin Taliban’ı devirmesiyle, ben ve milyonlarca genç eğitim hakkımızı geri aldık.
Ancak Ağustos 2021’de Taliban yeniden iktidara geldiğinde, kadınların ve kız çocuklarının eğitime erişimi bir kez daha ortadan kalktı.
Kızlar bu kez ilkokula gidebilirler. Ancak ortaokul, lise ve üniversite eğitimi tamamen yasaktır.
Bu da genç kadınların potansiyellerini yok eden, hayallerini tehlikeye atan acımasız bir kaderi beraberinde getiriyor.
Afganistan’ın gizli okul ağlarının ortasında, gölgelerde çalışmaya zorlanan korkusuz eğitimciler var.
Pashtana Durrani, son yasağın yürürlüğe girmesinden bu yana birçok yeni yeraltı okulu kuran öncülerin arasında yer alıyor.
“Afganistan’ı Öğrenin” (“Afganistan’ı Öğrenin”) çatı kuruluşu, 12 yaşın üzerindeki 230 öğrenciye ev sahipliği yapıyor.
‘Kaderim üzerinde güç’
Pashtana, riskin tüm bu sürece dahil olan herkes için büyük olduğunu söylüyor. Ama ona göre önlem almamak bir seçenek bile değil.
“Şu anki eğitimimi almamış olsaydım muhtemelen evlenmiş olurdum. Ablam da evliydi. Kardeşim bir yerlerde çocuk işçi olarak çalıştırılacaktı. Aldığım eğitim sayesinde ailemin reisi olabildim. Bu sayede kaderim üzerinde gücüm var.”
Bilgisayar ekranımdan Paştana’nın çabalarını izlerken, öğrencileri benimle mükemmel bir İngilizce konuşuyor. Bana biyolojiden kimyaya, fizikten ideolojiye, grafik tasarımdan pratik konulara kadar her şeyi öğrendiklerini söylüyorlar.
Birkaç genç bayan diplomat, doktor ve mühendis olma hayallerinden bahsediyor.
İçinde bulundukları durumun zorlukları hatırlatılır. Bir gün fark edilecekleri ve okullarının kapatılacağı korkusu onları sarar.
Taliban, eğitim yasağı konusundaki tutumunun kalıcı olmadığını söylüyor. “Güvenli bir ortam” yaratmak ve “müfredata gerekli değişiklikleri” getirmek için çalıştıklarını belirtiyorlar. Ancak bunun ne anlama geldiğini bilmediğimiz gibi yasağın ne zaman kalkacağını da bilmiyoruz.
Bu konuşma boyunca karışık duygularla baş başa kaldım: umut, hüsran, hayranlık ve ıstırap.
Afganistan’da kız çocuklarının eğitimi için verilen çaba henüz bitmedi ama bu insanların kararlılığı bir güç kaynağı oluşturuyor.
Tıpkı bir öğrencinin dediği gibi:
“Sebat etmeye devam edeceğiz. Belki bir gün tünelin sonunda ışık görünür.”
